W czasie hiszpańskiej wojny domowej dwaj środkowoeuropejscy twórcy połączyli swoje talenty w niezwykłej misji – nauki czytania i liczenia żołnierzy republikańskich, broniących wolności na froncie. Grafik polskiego pochodzenia Mauricio Amster (1907–1980) oraz niemiecki fotograf i pionier fotomontażu Walter Reuter (1906–2005) stworzyli elementarz o ogromnej sile wizualnej, który z biegiem czasu stał się punktem odniesienia w sztuce ilustracji.
Dzieło edukacyjne, opracowane przez służby propagandowe Republiki, łączyło obrazy o silnym oddziaływaniu z przejrzystym i funkcjonalnym układem graficznym. Celem publikacji było z jednej strony nauczanie walczących czytania, a z drugiej – przekazywanie im wartości, takich jak sprawiedliwość i opór. Pod pozorną prostotą kryła się rewolucja estetyczna: nowoczesne kroje pisma, dynamiczne kompozycje i język wizualny, który czynił z nauki akt polityczny. Europeana (Europejska Biblioteka Cyfrowa) uznała elementarz stworzony przez Mauricia Amstera i Waltera Reutera za jedno z najwybitniejszych dzieł hiszpańskiej sztuki.
Amster – kluczowa postać projektowania edytorskiego w Hiszpanii lat trzydziestych – i Reuter – fotograf o zaangażowanym spojrzeniu – współpracowali przy dwóch kolejnych edycjach podręcznika, rozszerzając jego treści i doskonaląc makiety oraz ćwiczenia. Po klęsce Republiki obaj emigrowali: Amster kontynuował błyskotliwą karierę w Chile, poświęcając się projektowaniu książek, natomiast Reuter osiadł w Meksyku, gdzie z tą samą wrażliwością dokumentował historię społeczną kraju.
Niedawne odkrycie 2 200 niepublikowanych negatywów Waltera Reutera pozwoliło wywołać oryginalne zdjęcia, które posłużyły za podstawę jego fotomontaży. Ten fotograficzny skarb dołącza do innych wielkich odzyskanych archiwów – Centellesa, Capy, Taro, Chima czy Campañy – poszerzając wizualne świadectwo hiszpańskiej wojny domowej. Owe fotografie oraz powstałe na ich podstawie prace graficzne po raz pierwszy prezentowane są wspólnie na naszej wystawie.
Podczas wernisażu odbędzie się debata na temat wartości estetycznej, historycznej i pedagogicznej dzieła Mauricio Amstera i Waltera Reutera. Zaproszenie do udziału w dyskusji przyjęli kuratorzy wystawy – Michel Lefebvre Peña, Juan Manuel Bonet i Aku Estebaranz – a także Piotr Rypson, jeden z najwybitniejszych badaczy polskiej kultury wizualnej XX wieku, autor licznych publikacji poświęconych historii grafiki, plakatu i typografii, obecnie dyrektor Departamentu Dziedzictwa Kulturowego w Ministerstwie Kultury.
