Manuel Borja-Villel w Zachęcie – refleksja nad społecznymi marzeniami

Manuel Borja-Villel, hiszpański historyk sztuki i kurator znany z progresywnego podejścia do muzealnictwa, spotka się z polską publicznością w Zachęcie – Narodowej Galerii Sztuki w ramach programu towarzyszącego wystawie „O czym wspólnie marzymy? Globalne związki – porzucone przyjaźnie”. Wygłosi wykład zatytułowany „Zamieszkać w muzeum” poświęcony refleksji nad rolą instytucji kultury w kształtowaniu świadomości społecznej i wspólnych narracji historycznych.

Borja-Villel przedstawi ideę muzeum jako nie tylko miejsca przechowywania i prezentowania dzieł sztuki, lecz także przestrzeni, w której społeczeństwo może podjąć dialog na temat swych pragnień i lęków oraz wyobrazić sobie inną rzeczywistość. Krytyk podkreśla, że współczesne przybytki kultury balansują między dwiema rolami. Z jednej strony są strefą władzy – skazują na podporządkowanie tych, których rzekomo ochraniają, z drugiej – stanowią terytorium interpelacji, wspierając alternatywne sposoby działania i myślenia. „Zamieszkać w muzeum” oznacza zatem uczynić je własnym i traktować jako obszar eksperymentu instytucjonalnego, w którym powstają nowe, wspólne wizje życia.

Wykład towarzyszy wystawie „O czym wspólnie marzymy? Globalne związki – porzucone przyjaźnie”, która potrwa od 17 października 2025 do 8 lutego 2026 roku w Zachęcie. Punktem wyjścia ekspozycji jest krytyczna refleksja nad zapomnianymi działaniami kulturalnymi Zachęty oraz rolą instytucji kultury w kontekście rosnącej ksenofobii, wykluczenia i dyskryminacji, a także potencjałem sztuki jako narzędzia politycznego oporu i solidarności. 

Galeria otworzyła swoje archiwa, by na nowo przyjrzeć się sieciom międzynarodowych relacji artystycznych w czasach PRL. Kuratorzy – Taras Gembik, Joanna Kordjak i Antonina Stebur – zestawiają materiały historyczne z pracami współczesnych artystów, konfrontując dawne „internacjonalistyczne przyjaźnie” z teraźniejszością i pytając, co z tych relacji pozostało po transformacji ustrojowej 1989 roku. Wystawa skupia się na artystycznych relacjach Polski z krajami globalnej większości, między innymi Ameryką Łacińską, Indiami, Wietnamem i Palestyną. Kuratorzy podkreślają ambiwalentny charakter tych przyjaźni: z jednej strony były wyrazem dążeń emancypacyjnych i solidarnościowych, z drugiej – opierały się na zależnościach związanych z eksploatacją zasobów i siły roboczej. 

Manuel Borja-Villel jest jednym z najbardziej wpływowych kuratorów współczesnych, znanym z progresywnego podejścia do muzealnictwa. Urodził się w 1957 roku w Burrianie w Hiszpanii. Po uzyskaniu doktoratu z filozofii w City University of New York w 1989 roku, kierował Fundació Antoni Tàpies w Barcelonie (1990–1998), następnie Museu d’Art Contemporani de Barcelona MACBA (1998–2008), a w latach 2008–2023 Museo Nacional Centro de Arte Reina Sofía w Madrycie. W tych instytucjach wprowadzał nowatorskie programy wystawiennicze, reorganizował kolekcje oraz rozwijał sieci współpracy między muzeami i społecznościami. Był także jednym z kuratorów 35. Biennale w São Paulo.